Welke preventieve interventies en vroegsignaleringmethoden zijn werkzaam?

De basis welke wordt gegeven vanuit de NVVK voor het ontwikkelen van een effectieve preventieve interventie zijn als volgt:

• Het in kaart brengen welke maatschappelijke effecten kunnen worden nagestreefd met schuldpreventie.
• Het in kaart brengen van lokale behoeften.
• Strategisch kiezen voor een preventieprogramma
• Het benaderen van organisaties die een rol willen spelen in het uitwerken en uitvoeren van de interventie (NVVK, 2015).

 

In april 2015 heeft de NVVK de leidraad vroegsignalering gepresenteerd. De leidraad bevat elf stappen die houvast bieden in het opzetten van een vroegsignalering.

1. Motivatie: op welke manier zijn beslissers te overtuigen met de juiste argumenten.
2. Beleid: welk doel wordt beoogd en welke middelen worden ingezet.
3. Signalen beschikbaar door gemeenten: wat zijn de daadwerkelijke signalen om het doel te bereiken.
4. Signalen van samenwerkingspartners: welke samenwerkingen kunnen aangegaan worden om signalen te verkrijgen.
5. Outreachend werken: wat is de beste manier om de klant te bereiken.
6. Hulpaanbod: welke producten worden door wie aangeboden?
7. Privacy: bepaal de privacy impact van de gekozen middelen en leg in beleid vast hoe voldaan wordt aan privacy wetgeving.
8. Financiering: beschrijf de kosten-baten analyse.
9. ICT: denk aan de ICT- en automatiseringsaspecten voor vroegsignalering.
10. Convenant: leg in een convenant vast wat afspraken zijn met eventuele samenwerkingspartners.
11. Evaluatie: bepaal vooraf evaluatiemomenten en punten (Fleuren & Kuiper, 2015).

Omdat de leidraad in april 2015 is gepresenteerd heeft deze gedurende dit project geen handvaten kunnen bieden.

 

In opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) heeft het lectoraat schulden & incasso van de Hogeschool Utrecht een onderzoek gedaan naar de effectiviteit van diverse schuldpreventiemaatregelen welke worden uitgevoerd binnen Nederland. Uit dit onderzoek zijn acht werkwijzers ontwikkelt welke ondersteuning bieden in het ontwikkelen van effectieve schuldpreventiemaatregelen. In onderstaande interventies is de basis welke is gelegd door de NVVK aanwezig.

 

De werkwijzers geven uitleg over de volgende interventies:

• budgetcursus
• budgetadvies
• thuisadministratie door vrijwilligers
• voorlichting op scholen
• vroegsignalering huurschulden
• vroeg signaleren van schulden op de werkvloer
• bijstandsbesluit zelfstandigen voor ondernemers met schulden
• gedragsbeïnvloeding via internet en/of folders (Jungmann, Calkoen, Hartogh, Hartogh, & Wesdorp, 2014).

Er wordt gezien de relevantie kort ingegaan op de werkwijzers budgetadvies, vroegsignalering huurschulden en gedragsbeïnvloeding via internet en/of folders.

 

Werkwijzer budgetadvies

Budgetadvies is onderverdeeld in drie delen: de probleem- en risicoanalyse, verkennen en vergroten van de motivatie en het advies.

 

Bij de probleem- en risicoanalyse staat de hulpvraag van de cliënt centraal en wordt er gekeken of er een grotere problematiek op de achtergrond speelt. Hierin wordt ook gekeken of het inkomen op orde is en of de cliënt recht heeft op andere regelingen.

 

Het verkennen en vergroten van de motivatie is een belangrijke stap waarin gekeken wordt of de cliënt wel schuldsaneringsrijp is. Als de cliënt schuldsaneringsrijp is dan is hij gemotiveerd om zijn financiële situatie aan te pakken en bereid om de daarvoor benodigde veranderingen direct door te voeren. Deze veranderingen kunnen bijvoorbeeld zijn het verkopen van de auto of het schrappen van een telefoonabonnement. Het model van Prochaska en Diclemente kan in deze fase goed benut worden. Het uitgewerkte model is terug te vinden in het theoretisch kader.

 

De laatste stap van budgetadvies is het daadwerkelijke advies. Dit advies is gebaseerd op de hulpvraag van cliënt en de analyse van de professional gedurende het gesprek. Het advies wordt uitgewerkt in een rapport en naar cliënt opgestuurd. Wanneer de cliënt het terugleest is de kans groter dat hij werkelijk iets met het advies doet.

 

Voor cliënten is het belangrijk om kaders aan te geven. Het duidelijk aangeven van de tijdsduur en de inhoud van een budgetadviesgesprek neemt onrealistische verwachtingen weg. De professional heeft een open houding, empatisch vermogen, relevante kennis, kennis over gesprekstechnieken, vaardigheden om te confronteren en is op zoek naar oplossingen.

 

Naast budgetadvies op afspraak is een goede optie om een inloopspreekuur te organiseren. De korte vragen kunnen op deze manier snel afgehandeld worden en mocht er een grotere problematiek op tafel komen kan er later nog een afspraak ingepland worden (Jungmann, Calkoen, Hartogh, Hartogh, & Wesdorp, 2014).

 

Werkwijzer vroegsignalering huurschulden

Bij een huurachterstand is het belangrijk om zo snel mogelijk actie te ondernemen. De eerste stap kan zijn om de huurder te attenderen op zijn achterstand een dag na de niet betaalde huurtermijn. Persoonlijk contact zoals een telefoontje of huisbezoek is hierin het meest werkzaam. Brieven sturen levert in alle gevallen weinig respons op. Het is daarom ook raadzaam om huurders niet schriftelijk, maar op een andere manier te benaderen. Als de huurder persoonlijk benaderd wordt door een medewerker van de woningcorporatie is het belangrijk dat de medewerker niet vanuit de incasso spreekt. De huurder moet de ruimte krijgen om zijn verhaal te vertellen en oplossingen aan te dragen. Als de huurder zich gehoord voelt en niet wordt opgejaagd om de huurachterstand zo snel mogelijk in te lopen ten koste van andere zaken, zal de bereidheid van huurders om mee te werken vergroot worden.

 

Om alles in goede banen te leiden moeten er binnen de woningcorporatie duidelijke afspraken gemaakt worden over de vroegsignalering. Vooraf moet er een beleid gemaakt worden zodat de medewerkers weten hoe ze kunnen handelen. Ook voor de huurder moet duidelijk zijn wat de verwachtingen en consequenties zijn. Kennis van de sociale kaart en de werkwijze van schuldhulpverlening zijn een vereiste voor de professional. Wanneer de situatie complex is en de mogelijkheden voor de medewerker van de woningcorporatie overstijgt moet er worden doorverwezen.

 

Werkwijzer gedragsbeïnvloeding via internet en/of folders

Campagnes zijn over het algemeen niet erg effectief. Slechts 3% van het bereikte publiek gaat daadwerkelijk aan de slag met gedragsverandering. Ondanks dat het niet erg effectief is, is het wel een aanvulling op de effectiviteit van bestaand beleid of een concreet aanbod. Voordat een campagne opgezet wordt is het belangrijk dat er een scherpe selectie komt van de doelgroep. Geef de doelgroep goede voorbeelden, positief geformuleerde doelen, handelingsperspectieven en zorg dat de campagne op een plaats gevoerd wordt waar de mensen ontvankelijk zijn. Vraag en geef feedback op eigen handelen en blijf bij het gebruik van algemeen beschaafd Nederlands.

 

Een belangrijk punt is dat er rekening gehouden moet worden met de laaggeletterdheid in Nederland. Folders moeten aantrekkelijk en volledig zijn, dat betekent dat ook aan de achterkant aandacht moet worden besteed. Gebruik bijvoorbeeld storytelling en wissel taal en beeld af om het begrijpelijk te maken voor iedereen. Zorg dat de website of facebook pagina met meer informatie duidelijk vindbaar is en maak gebruik van QR-codes om de vindbaarheid te vergroten. De online media zullen regelmatig worden geüpdatet om de informatie zo betrouwbaar mogelijk te houden.

 

Ondanks dat er veel gebruik wordt gemaakt van online media is een folder zeker de overweging waard. Wanneer mensen een folder in de bus ontvangen zijn zij sneller geneigd de website op te zoeken dan dat zij er zelf gericht op zullen zoeken (Jungmann, Calkoen, Hartogh, Hartogh, & Wesdorp, 2014).

De Vroeg Eropaf aanpak

In de gemeente Amsterdam is in 2008 het project Vroeg Eropaf gestart. De gemeente, woningcorporaties, energiebedrijven en Agis werken samen in dit project. De partijen melden huishoudens met een betalingsachterstand van minimaal twee maanden aan bij Vroeg Eropaf. Na de melding zoekt een maatschappelijk dienstverlener contact met de wanbetaler en kijkt mee naar een oplossing. Binnen 28 dagen na aanmelding moet er een plan van aanpak worden gepresenteerd en wanneer nodig een warme overdracht hebben plaatsgevonden. Wanneer dit niet binnen de termijn 28 dagen wordt gerealiseerd, dan wordt er geen vergoeding betaald aan de hulpverleners (Ommeren, Ruig, & Coenen, 2014).

 

Om zo snel mogelijk te kunnen signaleren en hulp aan te bieden, moeten de betrokken partijen bereid zijn de achterstanden vroegtijdig te melden. In het geval van huurachterstand, moet de woningcorporatie ook bereid zijn om de betalingsachterstand op on-hold te zetten en saneringsvoorstellen te accepteren. De voordelen van de hulpverlening voor de corporatie zijn dat er minder huisuitzettingen plaatsvinden en de huurders beter betaalgedrag aan kunnen leren (Baan, 2010). Het doel van het project is om huisuitzetting te voorkomen en structurele betalingen aan crediteuren te realiseren.

 

Uit onderzoek is gebleken dat het project een groot preventief bereik heeft. Circa 70% van de aanmelding vanuit woningcorporaties in 2013 konden als geslaagd geregistreerd worden. Via de overige partijen was er een slagingspercentage van 52%. Van dit bereik waren ruim 67% van de huishoudens nog niet bekend bij de gemeente of hulpverlening. Na deelname aan het project Vroeg Eropaf was er in 39% van de gevallen nog behoefte aan vervolghulp. Dit werd onder andere gegeven in de vorm van budgetbegeleiding, budgetspreekuur, aanvraag schuldregeling kredietbank, crisishulpverlening en overige ondersteunende begeleiding.

 

Sinds de start van het project is er in de gemeente Amsterdam een daling van de huisuitzettingen te zien, in tegenstelling tot in de rest van Nederland. De kosten-batenanalyse indiceert dat ca. 31% van deze daling direct is te koppelen aan Vroeg Eropaf. Dit maakt dat het project een sterk positief maatschappelijk effect heeft. Er is gebleken dat elke geïnvesteerde euro aan Vroeg Eropaf, de gemeente Amsterdam €1,96 oplevert. Het levert de maatschappij €2,18 op per geïnvesteerde euro (Ommeren, Ruig, & Coenen, 2014).

Wat het project succesvol maakt is het volgende: de doelgroep is duidelijk afgebakend. Er is voor gekozen om huurders te benaderen met een achterstand van twee maanden, omdat een maand achterstand nog incidenteel kan zijn. Er is politiek draagvlak en het project is gestart met een pilot versie zodat er nog gepuzzeld kon worden in de uitvoering van het project. Door ruim de tijd te nemen worden fouten opgemerkt en kunnen deze gecorrigeerd worden. Het geeft een project een sterkere fundering doordat het gevormd is door ervaring. Communicatie is een sleutelwoord in het opzetten en het behouden van een project waarbij meerdere partijen betrokken zijn. Er moet een gevoel van gezamenlijkheid gecreëerd worden om zo de inzet van de partijen zo hoog mogelijk te houden. Het project moet geleid worden door iemand die het project vastgrijpt, niet meer loslaat, minimaal twee dagen de tijd heeft en hart heeft voor het werk. Motivatie is de belangrijkste drijfveer om een project te laten slagen (Rous, 2015). Daarnaast moet de kwaliteit bewaakt en optimaal gehouden worden. Kwaliteit creëert vertrouwen en dit vertrouwen maakt dat de betrokken partijen deelnemers aan blijven melden. Na een half jaar wordt er wederom contact opgenomen met de huurder om te kijken hoe deze ervoor staat. Door deze nazorg te bieden, kan recidive worden voorkomen. In kleine gemeenten kan het project op regionaal niveau worden opgepakt om het aantal aanmeldingen rendabel te houden (Ommeren, Ruig, & Coenen, 2014).

 

Er wordt enkel gewerkt met huisbezoeken, welke worden afgelegd door een schuldhulpverlener en een maatschappelijk dienstverlener. Beide expertises kunnen door de samenwerking optimaal worden benut. De schuldhulpverlener en maatschappelijk dienstverlener geven een gezicht aan de maatschappelijke dienstverlening en maken de stap voor de huurder kleiner om zich te melden bij schuldhulpverlening als dit nodig is (Ommeren, Ruig, & Coenen, 2014).

 

Het effect dat het project heeft op het aantal aanvragen bij schulddienstverlenende organisaties moet nog worden onderzocht (Rous, 2015).