Wat zijn de gevolgen van problematische schulden op micro, meso en macro niveau?

Micro

Wanneer er gekeken wordt naar de gevolgen van problematische schulden op de schuldenaar is een belangrijke factor de gezondheid. Financiële problemen leveren in de meeste gevallen stress, slaapgebrek en concentratieproblemen op (Kooy, 2013). Opvallend is hoeveel mensen aangeven zich eenzaam, weinig competent, angstig, depressief en psychisch onwel te voelen in vergelijking met mensen die geen problematische schulden ervaren (Rijnsoever, Tromp, Waterlander, Schutz, & Steenhuis, 2011). Een gevolg van psychische klachten is fysieke klachten (Madern, 2014). Naast bovenstaande gezondheidsproblemen is er vaak sprake van schaamte, want er rust nog steeds een taboe op het uitkomen voor financiële problemen. Door de psychische problemen en de schaamte komen de mensen er zelf niet meer uit omdat zij het overzicht verloren hebben en hier geen hulp bij durven te vragen (Jungmann, Lems, Vogelpoel, Beek, & Wesdorp, 2014). De problemen zullen alleen maar oplopen wanneer er niet wordt ingegrepen.

Naast persoonlijke problemen is sociale uitsluiting ook een thema dat veel voorkomt bij schuldenaren die leven in een problematische financiële (schuld)situatie. Door de financiële problemen is er vaak geen geld voor sportclubs, vrienden uitnodigen voor een etentje en andere sociale activiteiten. Doordat de mensen niet meer buiten de deur komen raken zij in vergelijking met huishoudens zonder financiële problemen sneller geïsoleerd op sociaal gebied. Ook het gezinsleven komt onder druk te staan door financiële problemen. De stress van ouders werkt door op de kinderen. De kinderen scoren slechter op school, overtreden vaker regels, hebben een slechtere gezondheid en krijgen een minder goede opvoeding. Vaak zijn de kinderen onzeker omdat ze zich schamen voor hun thuissituatie. Relaties onderling komen onder druk te staan door de fysieke en psychische problemen welke eerder zijn genoemd. Door de spanningen op relationeel gebied ontstaan er meer psychische problemen. Dit leidt tot een neerwaartse spiraal op persoonlijk gebied, maar ook op relationeel en sociaal gebied (Jungmann, Lems, Vogelpoel, Beek, & Wesdorp, 2014).

Ook is er een kleine groep mensen met schulden die ook delicten plegen. Er is geconstateerd dat volwassenen en jongvolwassenen met hoge schulden, of schulden bij veel schuldeisers meer crimineel gedrag vertonen (Jungmann, Lems, Vogelpoel, Beek, & Wesdorp, 2014).

Meso

Werkgevers ervaren ook de gevolgen van problematische schuldsituaties. In 80% van de bedrijven zijn er medewerkers waarbij loonbeslag is gelegd. Het verwerken van dit loonbeslag kost gemiddeld een tot drie werkuren. Daarnaast neemt de gemiddelde arbeidsproductiviteit van de werknemer af met 20 tot 25 procent. Deze afname is opgebouwd uit het aantal ziekmeldingen, de tijdsduur van ziekmeldingen, toename van concentratieproblemen en een toename van stress (Jungmann, Lems, Vogelpoel, Beek, & Wesdorp, 2014).

Wanneer huishoudens in een problematische schuldsituatie afhankelijk zijn van een uitkering neemt de motivatie om werk te zoeken af. De problemen eisen zoveel aandacht dat er weinig ruimte over blijft om te denken aan werk. Daarnaast kan een werksituatie negatief uitwerken op het beschikbare budget. Ondanks dat er meer verdiend wordt, neemt werken ook kosten met zich mee zoals reiskosten etc. Bij beslaglegging wordt daarnaast ook meer geld ingehouden terwijl de huishoudens ook een afname in betaling van de toeslagen hebben. Per saldo blijft er dan minder budget over om van rond te komen. Huishoudens met een problematische schuld maken gemiddeld vier tot twaalf maanden langer gebruik van een uitkering. Dit kost de gemeente gemiddeld 6.000 tot 18.000 euro per jaar extra bovenop de standaard uitvoeringskosten van 18.000 euro per jaar (Jungmann, Lems, Vogelpoel, Beek, & Wesdorp, 2014).

Door het stijgende aantal huishoudens met een problematische schuld stijgt ook de vraag naar schulddienstverlening. Momenteel is de werkdruk bij werknemers van schulddienstverlening erg hoog doordat het aantal aanmeldingen de laatste jaren is gestegen, maar de capaciteit niet mee is gestegen (Eekert, 2013).

Schuldeisers zien het aantal schuldenaren die niet betalen stijgen. Op deurwaarders en incassobureaus na is de organisatie van de incasso een secundair proces. De toename van schuldenaren die niet betalen gaat ten koste van de bedrijfsresultaten.

Wanneer er binnen een jaar geen oplossing voor een problematische schuldsituatie is dan wordt deze onoplosbaar genoemd. Veel van de huishoudens met een onoplosbare schuldsituaties komen bij de maatschappelijke dienstverlening terecht, waardoor zij steeds meer tijd kwijt zijn aan deze doelgroep. Het kost extra begeleidingstijd om met deze problematiek te werken. De financiële situatie levert veel stress op voor de cliënt waardoor het dagelijks leven ontregelt wordt. Andere zaken zoals opvoeding, afkicken etc. worden overschaduwd door de stress van de financiële situatie. Hierdoor moet de maatschappelijke dienstverlening ingaan op de financiële situatie terwijl dit in het beginsel niet hun taak is. Daarnaast moet er ook nog gewerkt worden aan de persoonlijke doelen waar de maatschappelijke dienstverlening voor in het leven is geroepen. Dit maakt dat de begeleiding ook vaak van langere duur is dan bij cliënten die geen problematische schuldsituatie hebben. De toename van cliënten met problematische en onoplosbare schulden in de maatschappelijke dienstverlening ligt aan twee zaken. Het eerste antwoord komt uit de combinatie van het stijgende aantal huishoudens met problematische schulden en het strengere toelatingsbeleid van de gemeentelijke schulddienstverlening. Daarnaast zijn de schuldsituaties complexer geworden door de invoering van de belastingtoeslagen en het feit dat enkele schuldeisers meer bevoegdheden hebben gekregen om geld te incasseren (Jungmann, Lems, Vogelpoel, Beek, & Wesdorp, 2014).

Ook verhuurders krijgen te maken met de gevolgen van problematische schulden. Zo wordt 85% van de huisuitzettingen veroorzaakt door een betalingsachterstand (Aedes, 2015). Hiervan kan 70% voorkomen worden omdat de schuldenaar zich nog aanmeldt bij schulddienstverlening of een betalingsregeling treft. De overige 30% wordt ontruimt met alle gevolgen van dien. Naast het feit dat de huurder op straat komt te staan, krijgt de verhuurder te maken met hoge kosten. De kosten voor huisuitzetting liggen tussen de 5000 en 7000 euro per woning (Madern, Rapport schuldenproblematiek, 2014). Daarnaast zijn de kosten voor het treffen van een betalingsregeling 45 euro per maand (Jungmann, Lems, Vogelpoel, Beek, & Wesdorp, 2014).

Macro

Als er naar de maatschappij gekeken wordt kosten huishoudens met financiële problemen of een (problematische) schuldsituatie veel geld. Per huishouden binnen de groep die schulden heeft of het risico loopt in de schulden te raken lopen de kosten op tot meer dan 100.000 euro per jaar. Dit bedrag omvat alle kosten zoals schulddienstverlening, huisuitzettingen, hogere ziektekosten etc. Hiervan wordt 52% door de gemeente betaald, 2% door de schuldeisers en de overige kosten worden betaald door de rest van de maatschappij. Daarnaast is er ook sprake van een blijvende stijging in het aantal mensen dat een aanvraag doet voor schulddienstverlening (Madern, 2014). Voor het jaar 2015 stelt de overheid 100 miljoen euro extra beschikbaar voor het intensiveren en verbeteren van het armoede- en schuldbeleid van de gemeenten (Klijnsma, 2013). Door de decentralisatie zal het te besteden bedrag dat beschikbaar wordt gesteld voor schulddienstverlening per gemeente verschillen.